Działalność naukowa Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu (cz. 1)

Biblioteka Uniwersytecka powstała razem z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w dniu 1 września 1945 r., a jej tymczasową siedzibą stał się budynek Towarzystwa Naukowego przy ulicy Wysokiej. Obowiązki dyrektora powierzono wówczas Stefanowi Burhardtowi. Właśnie tak rozpoczyna się historia naszej instytucji...

Wprowadzenie

Biblioteka o charakterze naukowym, zorientowana na przyszłość, z natury rzeczy otwiera się na całe spektrum możliwych informacji, niezależnie od tego, w jaki sposób zostały one pozyskane. Tworzą one bowiem swoistą architekturę informacyjną i dostosowują się do szybko zmieniających się wymogów użytkowników. Wobec wymagań, jakie nauce i kształceniu stawia świat w epoce digitalnej, biblioteka szkoły wyższej staje się coraz bardziej centrum informacyjnym i nauczającym, ponieważ aktywny tutorial i nauczanie są nieodzownym elementem każdej pracy bibliotekarskiej, ukierunkowanej na przyszłość. Biblioteka jako elastyczne instrumentarium zdolności, umiejętności i wiedzy jest konieczna i pomocna, aby użytkownik mógł w pełni wykorzystać źródła dla własnych celów informacyjnych. Jednocześnie bibliotekarze muszą nadal ten zasób wiedzy pogłębiać i uczyć się, aby móc podjąć z czytelnikiem dialog i odpowiedzieć na jego potrzeby informacyjne, szczególnie w obliczu dostępnych źródeł i usług online. Jest to swoista zmiana paradygmatu, dzięki której nauka może dalej się rozwijać¹.

Prace naukowe w Bibliotece od początku jej powstania

Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu prowadziła działalność naukową niemalże od pierwszych lat swojego istnienia. Sprawozdania z lat wcześniejszych pokazują, że prace te podejmowane były w zespołach i indywidualnie przez pracowników naukowych i bibliotekarzy służby podstawowej, dla których była to z pewnością działalność dodatkowa. Należy przyjąć, iż działalność naukowa obejmowała zazwyczaj organizację i uczestnictwo w konferencjach, sympozjach i wykładach otwartych, odczyty, prelekcje, staże naukowe oraz publikacje. Wśród tych ostatnich znalazły się opracowania o różnorodnej tematyce, recenzje, biogramy, bibliografie, komunikaty, artykuły w czasopismach i pracach zbiorowych. Również tematyka zdaje się być różnorodna, począwszy od prezentowania własnych zainteresowań badawczych, wynikających z indywidualnej specjalizacji zawodowej, poprzez zagadnienia stricte bibliotekarskie i bibliotekoznawcze aż po dokumentację zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej². Według Marii Nędzewicz najistotniejszym kryterium wyboru podejmowanych zagadnień badawczych było „usytuowanie uniwersytetu na ziemi pomorskiej i w miejscu urodzenia Kopernika”³. Prace naukowe można było zatem uporządkować według problematyki pomorzoznawczej, kopernikańskiej, bibliotekarskiej i zainteresowań własnych. Z biegiem czasu obrano za cel stworzenie z Biblioteki Uniwersyteckiej poważnego warsztatu nauki specjalistycznej, która służyć miała pracownikom naukowym i braci studenckiej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Próbę przedstawienia rejestru najważniejszych prac naukowych i popularnonaukowych, wydanych przez pracowników Biblioteki, podjęła w 1985 r. Maria Nędzewicz w artykule pt. Działalność naukowo-wydawnicza Biblioteki UMK w latach 1945–1985⁴. Bibliografia ta obejmowała głównie artykuły, monografie, recenzje i prace redakcyjne, jakie ukazały się w latach 1946–1984. Od roku 1986 wszystkie publikacje pracowników UMK rejestrowane są w Bazie Wiedzy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika niegdyś pod nazwą Expertus, a obecnie Omega⁵.

Niezwykle trudno stwierdzić, które publikacje odegrały historycznie najważniejszą rolę i cieszyły się największą popularnością wśród czytelników. Przypuszczalnie były to głównie większe wydania książkowe i monografie, które z pewnością oferowały materiał opracowany holistycznie. Wśród takich pozycji wymienić można dzieła autorstwa Henryka Baranowskiego, tj. Bibliografia kopernikowska⁶, Bibliografia numizmatyki polskiej⁷ czy Bibliografia historii Pomorza Wschodniego i Zachodniego⁸, która wydawana jest co roku do dnia dzisiejszego. W pierwszym okresie działalności Biblioteki Uniwersyteckiej, jeszcze sprzed wydarzeń przełomowych roku 1989, bardzo liczną grupę reprezentują również opracowania biogramów, które publikowane były następnie w Słowniku pracowników książki polskiej⁹ czy też Polskim słowniku biograficznym¹⁰. Z drugiej strony nie wolno pominąć także drobnych przyczynków do poszczególnych badań, bowiem i one mogły mieć fundamentalne znaczenie dla danej dziedziny. Oczywiście największą popularnością cieszyły się tematy dotyczące szeroko pojętego bibliotekarstwa i historii książki. Opracowywano księgozbiory lokalnych mieszczan, sylwetki osób ważniejszych dla danego regionu czy też poszczególne dziedziny życia lokalnej wspólnoty. Bez wątpienia najszerzej reprezentowana jest tutaj tematyka regionalna. W późniejszym okresie publikacje biblioteki dotyczą coraz bardziej zagadnień związanych z bieżącą jej działalnością, tj. dla przykładu z rozwojem automatyzacji i komputeryzacji, systemem informacyjnym oraz otwieraniem się na nowe możliwości, jakie oferuje np. Internet. Niemniej, nieustannie wraca się do tematów historycznych, w tym do historii współczesnej XX wieku, którą reprezentuje m.in. wydawane od 1998 r. czasopismo pt. Archiwum Emigracji, „poświęcone studiom nad różnymi aspektami kultury polskiej na obczyźnie w XX wieku”¹¹.

Liliana Lewandowska

¹ Por. W. Sühl-Strohmenger, Digitale Welt und Wissenschaftliche Bibliothek – Informationspraxis im Wandel, Wiesbaden 2008, s. 16–17.
² Por. M. Nędzewicz, Działalność naukowo-wydawnicza Biblioteki UMK w latach 1945-1985, w: Studia o działalności i zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, red. B. Ryszewski, cz. 5, Toruń 1990, s. 101–102.
³ Ibidem, s. 102.
⁴ Por. ibidem, s. 119–159.
⁵ Zob. Expertus (lata 2007–2021), Omega (bieżące prace od 2021 r.).
⁶ Zob. H. Baranowski, Bibliografia kopernikowska, t. 1-3, Toruń 1958, 1973, 2003.
⁷ Zob. M. Gumowski, Bibliografia numizmatyki polskiej, Toruń 1967.
⁸ Zob. H. Baranowski, Bibliografia historii Pomorza Wschodniego i Zachodniego, w: Zapiski Historyczne. W 1970 bibliografia zmieniła tytuł na: Bibliografia Historii Pomorza Wschodniego i Zachodniego oraz krajów regionu Bałtyku.
⁹ Zob. Słownik biograficzny pracowników książki polskiej: zeszyt próbny, red. K. Świerkowski, Warszawa 1958; Słownik biograficzny pracowników książki polskiej: wykaz haseł, Warszawa 1962; Słownik pracowników książki polskiej, red. I. Treichel, Warszawa – Łódź 1972; Słownik pracowników książki polskiej. Suplement, red. I. Treichel, Warszawa – Łódź 1986; Słownik pracowników książki polskiej. Suplement 2, red. H. Tadeusiewicz, Warszawa 2000; Słownik pracowników książki polskiej. Suplement 3, red. H. Tadeusiewicz, Warszawa 2010.
¹⁰ Zob. Polski słownik biograficzny, wyd. 1935 –. Zob. także: A. Romanowski, Polski Słownik Biograficzny: przeszłość, teraźniejszość, perspektywy, Kraków 2010.
¹¹ Zob. Archiwum Emigracji. Studia i materiały do dziejów emigracji polskiej po 1939 r., red. S. Kossowska, M.A. Supruniuk, Toruń 1998–2003, red. M.A. Supruniuk, Toruń 2004 –.